دبیر انجمن صنفی ویراستاران در گفت‌وگو با ایبنا:
مخاطبان آگاه، کتابِ بی‌ویراستار را پس می‌زنند
دبیر انجمن صنفی ویراستاران معتقد است؛ اگر ناشری ویراستار نداشته باشد، در واقع حضورخواننده‌ای آگاه و دقیق را پیش از چاپ حذف کرده و این خطر را کرده که کتابش در رقابت با بازار نشر آسیب ببیند.
مهناز مقدسی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره اهمیت و جایگاه ویراستار در چرخه نشر، عنوان کرد: تا یکی – دو دهه پیش، برخی افراد نقش چندان پُررنگی برای ویراستار قائل نبودند، اما در چند سال اخیر تلقی اهالی نشر و تولید محتوا تغییر کرده است. البته علت آن را باید تلاشی دانست که ویراستاران برای اثبات جایگاهشان در این چند ساله داشته‌اند.
وی با بیان اینکه در این میان نباید تلاش‌های انجمن را هم در این امر نادیده گرفت، ادامه داد: اگر چرخۀ تولید کتاب را از زمان نگارش یا ترجمۀ اثر در نظر بگیریم تا زمان انتشار و حتی بعد از انتشار، باید بگویم که ویراستار در کل این چرخه، به تناسب توانمندی‌اش و نیازی که در نوشته وجود دارد، حضور دارد.
مقدسی با طرح این موضوع که بر همین اساس نیز ویراستاران را باید دسته‌بندی کرد، توضیح داد: هر مرحله از کار، ویراستاری با توانمندی خاصی می‌طلبد؛ کمترین کاری که حتی آن را هم باید مهم دانست این است که ویراستار صوری فقط به مسائل شکلی کتاب توجه کند، مثلاً رسم‌الخط را یک‌دست کند، خطاهای املایی را درست کند، پانویس‌های تکراری یا اشتباه را یادآور شود، جهتِ راست و چپ پانوشت‌ها را اصلاح کند یا تیترهای اصلی و فرعی و شماره‌گذاری‌ها را کنترل کند.
وی با اشاره به دیگر موارد این کار گفت: وارسی شمارۀ صفحات فهرست را با متن و کنترل جای قرارگیری پی‌نوشت‌ها یا نمایه و واژه‌نامه با صفحاتشان، یک‌دست کردن کتابنامه، اصلاح عنوان کتاب و مقالات و بررسی سرصفحه‌ها و مطالب صفحات زوج و فرد به ظاهر برای بسیاری از اهالی نشر کار کوچکی به نظر می‌رسد؛ در حالی‌که تمام این‌ها را کسی انجام می‌دهد که دقت بسیار بالایی دارد و با سازوکار کتاب و مراحل پیش از انتشار آشناست.
مقدسی ادامه داد: همین الآن اگر از ناشران بپرسید خواهید شنید که اگر کسی را با این توانایی بشناسند سریع استخدام خواهند کرد، حال در همین مرحله، اگر قیاس کنیم که کتابی چاپ شود که کسی با این اوصاف نظارتی بر آن نداشته باشد، کمااین‌که همین مقدار بی‌توجهی را در بسیاری از کتاب‌ها می‌بینید، حاصلش کتابی می‌شود که وقتی باز می‌کنید نه قلم درستی دارد نه سرصفحۀ مرتب و نه حاشیه و پانویس مرتب و درست؛ غلط تایپی و فاصله‌گذاری نامناسب و شماره‌گذاری‌های گیج‌کننده هم که دارد و خواننده را از خواندن دلزده می‌کند.
وی با بیان اینکه گاهی دیده می‌شود که برخی دوستان در فضاهای مجازی خطاهای، گاه خنده‌دار، در کتاب‌ها را عکس می‌گیرند و منتشر می‌کنند، افزود: خطاهایی که با یک چشم دقیق می‌شد آن‌ها را برطرف کرد؛ تکرار جملات، غلط املایی و پانویس‌های نابجا با شماره‌های نادرست کمترین آن‌هاست. گاه حتی حاشیه‌نویسی‌های نویسنده یا مترجم را می‌بینیم که حروفچین به اشتباه وارد متن کرده است و مطالب مضحکی به دست مخاطبان می‌رسد که ناشر را مجبور به اصلاح و چاپ مجدد کتاب می‌کند.
نقش ویراستاران در اصلاح خطاها
مقدسی با طرح این موضوع که شاید بد نباشد آماری هم از ناشرانی بگیریم که همین میزان خطاهای صوری در کتاب، چقدر به چرخه نشرشان و مخاطبانشان لطمه زده است، گفت: البته جای خوش‌وقتی است که در چندسال اخیر آگاهی و توقع مخاطبانمان از محتوا و کیفیت کتاب بیشتر از سابق شده و برای آن‌ها ناشر خوب، نویسنده یا مترجم خوب و ویراستار خوب امتیازِ کتاب تلفی می‌شود.
وی با بیان اینکه وقتی کسی از کتابی تعریف می‌کند نخستین پرسش بعد از اسم نویسنده یا مترجم این است که کدام ناشر چاپ کرده و ویراستارش چه کسی بوده، عنوان کرد: حال فرض کنید ویراستاری باشد که ترجمه را مقابله کند و خطاهای ترجمه را به مترجم یادآوری کند، جملات سست را قوت ببخشد و نثر نوشته را تقویت کند؛ اگر افتادگی ترجمه را دید خبر بدهد و مترجم را در نوشتن پانوشت ضروری و ضبطِ صحیحِ اسامی اشخاص و مکان‌ها و کتاب‌ها یاری رساند؛ برای تنظیم شیوۀ کتاب‌شناسی روشی استاندارد در نظر بگیرد و حواسش به جملات طولانی و دیرفهم یا جملات نادرست باشد و کمک کند که مخاطب به‌راحتی متن را بفهمد و کتاب را تا آخر و با لذت بخواند.
به گفته مقدسی، این کار که در مسئولیت ویراستار ترجمه قرار می‌گیرد، برخی ترجمه‌ها را از خطاهای جبران‌ناپذیر نجات می‌دهد؛ آن‌هم در دوره‌ای که کتاب‌های ترجمه‌ای آماری چشمگیر دارند و حضور ویراستاران ترجمه بیش‌ازپیش در نشر ضروری شده است.
وی در ادامه به نقش ویراستار ساختاری و محتوایی و ویراستار استنادی اشاره کرد و گفت: این ویراستاران مسئولیت سنگین تبویب کتاب و مرتب کردن بخش‌ها و فصل‌های کتاب‌های تألیفی و تنظیم کتابنامه و استنادها را به عهده دارند و چه بسیار است خطاهایی که حتی برخی نویسندگان بنام از چشمشان دور می‌ماند و این ویراستاران آن‌ها را یادآور می‌شوند یا اصلاح می‌کنند.
مقدسی در این زمینه گفت: با این توضیحات، اگر نگوییم ویراستار یک ضرورت در نشر امروز ماست تا نوشته را به‌خوبی به دست مخاطب برساند، باید بگوییم اگر ناشری ویراستار نداشته باشد، در واقع حضورخواننده‌ای آگاه و دقیق را پیش از چاپ حذف کرده و این خطر را کرده که کتابش در رقابت با بازار نشر آسیب ببیند.
