یادداشت مهمان؛
بازارپردازی فرهنگی؛ رمز موفقیت و رونق حوزه کودک و نوجوان
کودکان و نوجوانان و خانواده‌هایشان خیلی مهم هستند؛ ما باید به بازارپردازی فرهنگی توجه کنیم؛ اینکه در کنار کتاب، اسباب‌بازی بچه‌ها چه باشد، پوشاک‌شان چطور باشد و چیدمان اتاق یک کودک چقدر ایرانی و فرهنگی باشد.
سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - امیرحسین تفرشی، کارشناس حوزه کودک و نوجوان: زمانی که کرونا شروع شد آزمونی بود برای خانه کتاب و ادبیات ایران که نمایشگاه کتاب را به سمت مجازی‌شدن پیش ببرد و از این بستر سامانه فروش مجازی استفاده کند. این نقطه خیلی مثبتی بود؛ به واسطه اینکه دسترسی کسانی را که شهرستان بودند به کتاب‌هایی که شاید در کتابفروشی منطقه‌شان پیدا نمی‌شد بهتر کرد. همچنین پست آن کتاب‌ها هم رایگان بود و به همه‌جا ارسال می‌شد؛ این امر با نمایشگاه مجازی استانی شروع شد و به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران رسید. کار خوبی بود؛ البته می‌شود الحاقی‌هایی نیز به آن اضافه کرد؛ مثلاً این نمایشگاه مجازی را به روش گیمیفیکشن اجرا کرد که مخاطبان به تعامل با این سامانه ترغیب شوند و هم اینکه می‌توان به نوعی حین خرید کتاب و کتابخوانی را هم ترویج کرد. کار جالب توجه و مبارکی می‌شود. به نظر من در قسمت نمایشگاه حضوری در این سه سال، کمی در فاز اجرایی ضعف وجود داشته است: مثل عقب‌افتادن زمان برگزاری نمایشگاه؛ اما اتفاقات خوبی هم رخ داده است. کمیته فرهنگی نمایشگاه عملکرد خوبی داشت؛ در سراهای اهل قلم پیشرفت خوبی وجود داشت هم در مکان و هم در بحث ظاهر و دکور. مثلاًً کوشک کتاب اضافه شد و جای قرارگیری‌اش در وسط نمایشگاه ایده خوبی بود. هر چقدر به این مسائل پروبال داده شود بهتر هم می‌شود. همچنین موضوع غرفه کتاب‌آرا و نشست‌های مرتبط به آن هم که از سه سال پیش شروع شده، اتفاق خوبی بوده است. در بخش کودک و نوجوان هم که تحولی شد و برای اولین‌بار در بخش از سه سال پیش تا کنون، سالنی مخصوص کودک و نوجوان در نظر گرفته شد و حالا هم در بخش نمایش‌ها، استیج و بخش میدانی، برنامه زمان‌بندی خوبی در نظر گرفته شد و گروه‌های مختلفی برای بچه‌ها و خانواده‌ها برنامه اجرا کردند.
البته این خیلی مهم است که مسئولان مرتبط به بخش کودک و نوجوان در خانه کتاب و ادبیات ایران، نگرش خود درباره بخش کودک و نوجوان را اصلاح کنند، بهبود دهند و بودجه و جای بهتری را برای سالن و غرفه‌های کودک و نوجوان اختصاص دهند؛ یعنی مکان حاشیه‌ای و بودجه خرد نباشد. کارهای مختلفی در این چندسال انجام شده است؛ ولی برایش تبلیغ مناسبی نشد؛ به این صورت که کسی که به نمایشگاه می‌آمد واقعاً نمی‌دانست که چنین چیزهایی هم هست؛ بنابراین از بسترهای مختلف -چه رسمی و چه غیررسمی- باید این کارهایی که کمیته فرهنگی می‌کند اطلاع‌رسانی شود.
یکی از نقطه‌های قوت این دوره توجه به مدیری بود که در حوزه اداره کتاب ارشاد منصوب شد. به نظر من تغییر رویه و ریل‌گذاری جدیدی بود برای اینکه او هم مسلط به کار بود و در این یک سال اخیر که کار را برعهده گرفت هم خودش نقاط ضعف را می‌شناخت و هم از کارشناس‌های مختلف و دغدغه‌مند استفاده کرد در زمینه رصد بازار کتاب چاپ اولی و تجدید چاپ. ما قبلاً خیلی سردرگمی داشتیم در ارزیابی‌ها و ممیزی‌ها. گروهی که کار می‌کردند یا سوگیری داشتند یا خیلی اهمیت نمی‌دادند به محصولی که باید به دست کودکان و نوجوانان برسد. من در حوزه کودکان و نوجوانان کارشناس هستم و می‌دانم خیلی از کتاب‌ها که برای سنین خردسال چاپ می‌شود مشکل دارند؛ یعنی واضح است که فلان کتاب مشکل دارد و نباید چاپ می‌شد ولی نظارتی وجود نداشت.
دومین موضوع اینکه چالش‌هایی که ما در کشور با آن روبه‌رو هستیم مثل مسائل فرهنگی و اجتماعی، باید برای سیاست‌گذار در اولویت باشد و آن را در حوزه کتاب به ناشر سوق دهد. جای خالی همه مسائلی را که برای ما در انقلاب اسلامی مهم است، در بازار کتاب می‌بینیم. البته که در این چندوقت وضعیت نسبت به سال‌های گذشته بهتر شده است و ان‌شاالله که این امر ادامه پیدا کند. برای ما امید و پیشرفت خیلی مهم است؛ نوجوان باید امیدوار باشد و پیشرفت‌های کشور را ببیند.
درباره حمایت معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از کتابفروشان نیز باید گفت که کار خیلی خوبی بود که کتابفروشی‌ها در نمایشگاه مجازی دیده شدند و بخشی از منابعی که برای متقاضی ارسال می‌شد از کتابفروشی‌ها بود؛ این یعنی مخاطب هم می‌توانست از کتابفروشی خرید کند و هم از ناشر به صورت مستقیم دریافت کند. طرح بازار کتاب باعث شد که آن سهم کتابفروشی‌ها که همیشه عده‌ای می‌گفتند در نمایشگاه کتاب، حذف می‌شود و سهم پخش کتاب حذف می‌شود و غیره، این‌بار در سامانه مجازی اجرا و لحاظ شود و کتابفروشی‌ها نیز دیده شوند و سهم خود را از بازار بگیرند.
یکی از موضوعات مطرح در صنعت چاپ کشور کاغذ است به‌ویژه کاغذ ایرانی. در نمایشگاه کتاب تهران امسال کارخانه مازندران را دیدم؛ کار خوبی بود که حضور پیدا کرده و آثاری را هم که چاپ کرده بود به نمایشگاه آورده بود. نقطه تعاملی شده بود برای اینکه ناشران با این کارخانه ارتباط بگیرند. وقتی ما می‌گوییم اقتصاد مقاومتی یکی از کارها همین است که ما بتونیم از آن ظرفیتی که در داخل داریم استفاده کنیم. این کارخانه در سال ۱۴۰۲ چند برابر ظرفیتش تولید کرده است که به خاطر سفارش‌های آموزش و پرورش برای کتاب‌های درسی و علاقه نشان‌دادن برخی از ناشران بزرگ کتاب کودک و نوجوان به آن است؛ همچنین تعدادی قرآن کریم هم با کاغذ این کارخانه چاپ شده است. شاید این کاغذها کیفیت آن کاغذ خارجی را نداشته باشند؛ ولی اگر به سمت آن نرویم و ظرفیت‌هایش را فعال نکنیم، این صنعت رشد نمی‌کند. امیدوارم ارتقا پیدا کند و خودباوری ایجاد کند و ان‌شاالله کیفیت به آن سمت می‌رود که این کاغذها نیز مطلوب باشند و همه ناشران از آن استفاده کنند.
به نظر من یکی از خلاهایی که در معاونت‌های مختلف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وجود دارد این است که کارشناس و مدیر آشنا به فضای حوزه کودکان و نوجوانان ندارند. الحمدلله سال گذشته فرزانه فخریان به عنوان مشاور وزیر ارشاد در حوزه کودکان و نوجوانان منصوب شد؛ این موضوع نشان داد که دولت سیزدهم به کودک و نوجوان اهمیت می‌دهد حتی به اندازه یک مشاور. این امر در دولت‌های بعدی باید گسترش پیدا کند و در همه معاونت‌ها چنین اشخاصی حضور داشته باشند تا کارها بهتر پیش برود. همین نخستین جشنواره ملی و بین‌المللی کتاب کودک و نوجوان نشان می‌دهد که ما اگر در حوزه ارشاد که یک بخش بزرگ از فرهنگ مملکت را مدیریت می‌کند، به قشر بزرگ جامعه که کودکان و نوجوانان هستند و آینده‌ساز کشور، اهمیت دهیم اتفاق‌های مهمی رخ می‌دهد. کودکان و نوجوانان و خانواده‌هایشان خیلی مهم هستند و ما باید بتوانیم از کسانی استفاده کنیم که در این زمینه کار کرده‌اند و تجربه دارند؛ باید چنین اشخاصی را در سیاست‌گذاری‌هایمان دخیل کنیم. ما باید به بازارپردازی فرهنگی توجه کنیم؛ اینکه در کنار کتاب، اسباب‌بازی بچه‌ها چه باشد، پوشاک‌شان چطور باشد و چیدمان اتاق یک کودک چقدر ایرانی و فرهنگی باشد. این امر مستلزم این است که ما به مسائلی مانند تولیدات پویانمایی و انیمیشنی توجه کنیم، به جشنواره‌هایی که در این حوزه هستند دقت کنیم و در این‌باره سیاست‌گذاری و حمایت کنیم تا ذائقه‌سازی انجام شود.
در این چندوقت معاون فرهنگی وزیر ارشاد با مؤلفان و دست‌اندرکاران حوزه کتاب کودک و نوجوان دیدارهایی داشته است؛ دیدار مهم هست ولی مهم‌تر از آن این است که نگرش مدیران، معاونان و مسئولان مرتبط از شعار به سمت بیان و اجرایی‌کردن کارها بیاید. باید به سمت اجرا و سیاست‌گذاری درست پیش برویم و همانطور که قبلاً بیان کردم، باید از بدنه فعال حوزه کودک و نوجوان کمک بگیریم و انتصاب‌هایمان به این سمت برود که کودک و نوجوان برایمان در مسائل فرهنگی کشور مهم باشند و مختص به آن‌ها مدیر مرتبط داشته باشیم.
