گفت‌وگوی ایبنا با مترجم بوشهری؛
صنعت آلمان الگویی برای توسعه صنعتی ایران
بوشهر- کتاب «انقلاب صنعتی آلمان؛ الگوی اقتصاد فناور و مولد» نوشته هانس ورنر هان با ترجمه رضا آذین مترجم بوشهری در کمتر از چند ماه به چاپ دوم رسید.
مترجم کتاب «انقلاب صنعتی آلمان؛ الگوی اقتصاد فناور و مولد» به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر گفت: این کتاب به بررسی تاریخی انقلاب صنعتی اول و دوم آلمان در قرن نوزدهم می‌پردازد که مطالعه آن، برای کسانی که به تاریخ آلمان و به‌طور کلی به تاریخ انقلاب صنعتی علاقه دارند، دانشجویان، استادان و دانش‌پژوهان حوزه‌های مدیریت و اقتصاد، مدیران صنعتی، متخصصان حوزه مدیریت فناوری و نوآوری و پژوهشگران حوزه کارآفرینی، نوآوری، سیاست‌گذاران دولتی و حتی مدیران دانشگاهی بسیار مفید و سودمند خواهد بود. این کتاب، به خوانندگان کمک می‌کند تا درک عمیق‌تر و دقیق‌تر از این پدیده مهم تاریخی پیدا کنند و بتوانند به شکل هوشمندانه‌ای از این تجربه ارزشمند جهانی استفاده کنند.
رضا آذین که عضو هیئت علمی گروه مهندسی نفت دانشگاه خلیج فارس بوشهر است، توضیح داد: اهمیت صنعت آلمان در آغاز فرایند صنعتی شدن ایران، نبود منابع علمی معتبر در حوزه انقلاب صنعتی آلمان، بررسی دقیق وقایع، شخصیت‌ها و اختراعات کلیدی، نقش بی‌بدیل آلمان در این دوران و ایجاد درک عمیق‌تری از این دوران حیاتی در تاریخ بشریت در مخاطب مهم‌ترین دلایلی بودند که باعث شدند کتاب «انقلاب صنعتی آلمان؛ الگوی اقتصاد فناور و مولد» نوشته هانس ورنر هان به فارسی برگردانم. در این کتاب، ما با تحولاتی آشنا می‌شویم که نه تنها صنعت، بلکه نحوه زندگی، کار و ارتباط مردم را برای همیشه تغییر داد.
وی به اهمیت این کتاب در توسعه صنعتی ایران اشاره و بیان کرد: انقلاب صنعتی آلمان، دگرگونی عظیمی بود که در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم میلادی در این کشور رخ داد. این دگرگونی، ساختار اقتصادی و اجتماعی آلمان را به طور کامل متحول و آن را از یک کشور کشاورزی به یک قدرت صنعتی بزرگ تبدیل کرد. کتاب حاضر، به طور جامع و دقیق به ابعاد مختلف انقلاب صنعتی آلمان می‌پردازد. در این کتاب، عواملی که زمینه وقوع این انقلاب را فراهم کردند، مراحل مختلف آن و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن به تفصیل بررسی شده‌اند. همچنین، این کتاب به نقش افراد و شخصیت‌های برجسته‌ای که در رهبری و هدایت انقلاب صنعتی آلمان نقش داشتند، می‌پردازد.
تجربه صنعتی شدن آلمان از منظر تاریخی، الهام‌بخش است
به گفته آذین، تجربه صنعتی شدن کشور آلمان از منظر تاریخی، آن قدر آموزنده و الهام‌بخش هست که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و از جهاتی مطالعه آن از اولویت ویژه‌ای برخودار است که عبارتند از مطالعه تجربه آلمان به ما کمک می‌کند تا عوامل زمینه‌ای و بسترهای شکل‌گیری انقلاب صنعتی را بشناسیم و به درک تاریخی بهتری از شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آلمان در زمان شکل‌گیری انقلاب صنعتی دست پیدا کنیم. مطالعه این کتاب به شناخت نقش نظام آموزشی پیشرفته چه در حوزه آموزش عمومی و مدرسه و چه در زمینة دانشگاه و تاثیر پژوهش‌های تجربی در توسعه آلمان کمک می‌کند.
وی در خصوص دیگر مزایای مطالعه این کتاب یادآور شد: درک تاثیر نظام حکمرانی، نظام اداری، تجارب نهادی و ساختاری و بوروکراسی توسعه‌یافته آلمان در توسعه صنعتی آلمان کمک شایانی به نظام‌های حکمرانی، دولت‌های ملی و محلی برای توسعه صنعتی می‌کند و از این منظر می‌تواند به سیاست‌گذاران و حکمرانان کمک کند. همچنین درجه بالایی از امنیت حقوقی و رعایت حق مالکیت از عوامل زمینه‌ای هستند که انقلاب صنعتی آلمان شدیداً تحت تاثیر آن شکل گرفته است. درس آموخته‌های مرتبط با این حوزه نیز در کتاب، شایسته توجه ویژه است.
به عقیده این مترجم و استاد دانشگاه، کسب‌وکارهای خانوادگی نقش کلیدی و ویژه‌ای در توسعه آلمان ایفا کرده‌اند. به گونه‌ای که گفته می‌شود روند توسعه صنعتی اولیه آلمان متکی به شکل‌گیری و فعالیت مجموعه‌ای از کسب‌وکار خانوادگی بوده و این مدل توسعه کسب‌وکار با مزایای ویژه‌ای که دارد می‌تواند تجربه ارزشمندی برای همه کشورها باشد. شناخت این وجه از توسعه صنعتی نیز در این کتاب مورد توجه قرار گرفته است.
وی با تاکید بر اینکه تجربه آلمان در زمینه همکاری دانشگاه و صنعت تجربة ارزشمندی است، افزود: در کشوری مانند آلمان به نظر می‌رسد علم و تولید صنعتی به نوعی همزادند و شاید نتوان تفکیک و تقدم زمانی بین این دو قائل شد. هر چند چرخه تولید از یک نیاز شروع می‌شود و برای رفع نیاز بشر به دنبال روش ابزار مناسب و کارامد بوده و ابزار روش کارامد را علم‌وفناوری در اختیار تولید کننده قرار داده است و این چرخه به صورت یک سیکل اثربخش مثبت و فزاینده عمل کرده و تا کنون ادامه یافته است. سرانجام صنعت و تولید، به‌مثابه بستر همه تحولات عمل کرده است. پایه توسعه علمی و فناوری، صنعت است و نهایتاً صنعت از دستاوردهای علمی و فناوری دانشگاه ها و دانشمندان برای نوآوری و ایجاد مزیت رقابتی در صنعت استفاده کرده است.
کتابی که فرایند گذار آلمان از کشاورزی به صنعت مدرن را روایت می‌کند
آذین یادآور شد: در نهایت، به طور خاص برای دانشجویان و دانش‌پژوهان حوزه مدیریت و نظریه سازمان، تجربه آلمان از منظر چگونگی گذار از عصر کشاورزی به دوران مدرن و انقلاب صنعتی و توجه یکپارچه به همه ابعاد تحولات و عوامل تاثیرگذار بر آن به درک بهتر نظریه‌های سازمان و مدیریت کمک می‌کند. در این کتاب، روند تاریخی شکل‌گیری صنعت مدرن از زمان پیش از یکپارچگی و تشکیل کشور آلمان مرور شده و فرایند گذار آلمان از کشاورزی، صنعت روستایی و سنتی به صنعت مدرن تشریح شده است.
مترجم کتاب «انقلاب صنعتی آلمان؛ الگوی اقتصاد فناور و مولد» ادامه داد: فراز و فرودهای آلمان، چالش‌ها و بحران‌های مختلف در بخش کشاورزی، صنعت، تجارت خارجی در این کتاب به تفصیل بررسی شده است. همچنین، تدابیر ساختاری، قانونی و راهبردی کشور برای تسهیل‌گری در مسیر صنعتی شدن، ارتباط با پژوهش‌های دانشگاهی به ویژه حوزه صنایع شیمیایی و الکتریکی در موج دوم صنعتی شدن (که در این کتاب با نام انقلاب صنعتی دوم معرفی شده است) تشریح شده است. به علاوه، پیش‌ران‌های توسعه صنعتی و اقتصادی آلمان از جمله راه‌آهن سراسری و تأثیر مستقیم و غیرمستقیم آن بر سایر صنایع سنگین مانند آهن و فولاد، زغال سنگ، ماشین‌آلات و تجهیزات مثل لوکوموتیو، نساجی، تجهیزات نظامی نیز در این کتاب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
آذین تاکید کرد: اندیشمندان، اقتصاددانان، دانشمندان، پژوهشگران، مخترعان، کارآفرینان و فناوران برجسته و سرشناس آلمانی که معاصر انقلاب صنعتی و تأثیرگذار یا متأثر از این رویداد بزرگ بودند نیز در بخش‌های مختلف این کتاب معرفی شده‌اند. اهمیت این شخصیت‌ها به ویژه در انقلاب صنعتی دوم آلمان به اندازه‌ای است که می‌توان ردپای مفاهیم جدید دنیای مدرن مانند دانشگاه نسل سوم، اقتصاد دانش‌بنیان، توسعه پایدار با توجه به محیط زیست، مشارکت زنان در فرآیند توسعه را در آلمان قرن نوزدهم دید.
این استاد دانشگاه بیان کرد: همزمان با جریان انقلاب صنعتی در آلمان، دانشمندان، مخترعان، صنعتگران آلمانی مانند همتایان سایر شرکت‌های اروپایی و آمریکایی خود، با یافته‌های علمی، دستاوردهای فناوری و تجاری‌سازی اختراعات خود در فرایند توسعه صنعتی کشور مشارکت کردند. در این دوره، فیزیکدانان، شیمیدانان، زیست‌شناسان و مهندسین کارآفرین آلمانی با مشارکت درخشان در توسعه علمی جهان، سهم ویژه‌ای در کاربست علم‌ودانش برای خدمت به جامعه بشری، درک بهتر از ناشناخته‌های جهان و تولیدات صنعتی برای بهبود کیفیت زندگی جهانیان و تولید ثروت دانش‌بنیان داشتند.
به گفته آذین، مرور فهرست مفصل دانشوران و صنعتگران قرن نوزدهم آلمان در کنار بزرگان علم و فناوری آلمانی و دانشمندان آلمانی برنده جایزه نوبل در شروع اعطای جایزه از آغاز قرن بیستم (مانند ویلهلم رونتگن، آدولف فون بایر، امیل فیشر، رابرت کخ، امیل فون بهرینگ) گویای این واقعیت است که توجه به آموزش و ترویج علم‌وفناوری یکی از پایه‌های توسعه صنعتی آلمان است. انقلاب صنعتی آلمان در کنار خدمت به جامعه بشری از درون این حرکت‌های علمی اصیل و مرز دانش جان گرفت و دوام و قوام آن، مدیون تلاش‌های پیوسته علمی و فناوری دانشمندان و فناوران است.
آلمان، کشوری قابل اعتنا و مهم در عرصه توسعه صنعتی ایران است
این مترجم جنوبی با تاکید بر اینکه آلمان کشوری قابل اعتنا و مهم در عرصه توسعه صنعتی ایران است، گفت: به باور بلوشر، ایرانیان دوره قاجار «به قدرت ماشین در توسعه اقتصادی پی بردند و دوای درد عقب‌ماندگی خود را در به‌کارگیری قدرت ماشین می‌دیدند.» تعجبی نداشت که هر کشور خارجی که فناوری ماشین را به ایران بیاورد مورد استقبال قرار می‌گرفت. از سوی دیگر، شرکت‌های آلمانی نیز از دوره قاجار در رقابت با همتایان اروپایی خود، در پی یافتن جایگاه و سهم خود در بازار ایران بودند. برای مثال، شرکت زیمنس در آن دوره مذاکراتی با دولت ایران برای احداث راه‌آهن داشت و پیشنهاد امتیاز راه‌آهن ایران را از سوی محسن‌خان معین‌الملک، وزیر مختار ایران در لندن دریافت کرد. گرچه این مذاکرات به قرارداد نرسید، ولی در حکومت بعدی و در زمان رضا شاه، آلمانی‌ها هدایت بخش شمالی راه‌آهن سراسری ایران را به عهده داشتند. استانداردهای ساخت این راه‌آهن سراسری نیز مطابق استانداردهای آلمان بود.
او افزود: همچنین گروه‌های دانش‌آموخته مدرسه صنعتی ایران - آلمان و گروه‌هایی از دیپلمه‌های دوره دوم دبیرستان برای آموزش‌های کاربردی حه راه‌آهن به آلمان اعزام می‌شدند. این کشور در فاصله میان دو جنگ جهانی اول و دوم قراردادهای تجاری و صنعتی مهمی با ایران داشت. برخی از آن‌ها مانند توافق تجارت آلمان - ایران، تراز تجارت خارجی ایران را به میزان قابل توجهی ارتقا داد. بخش عمده‌ای از برنامه توسعه صنعتی ایران در دو دهه نخست قرن ۱۴ خورشیدی (سال‌های ۱۳۲۰-۱۳۰۰) بر پایه ماشین‌آلات آلمانی گسترش یافت، به نحوی که بیشتر ماشین‌آلات کارخانجات کبریت‌سازی، نزدیک به ۷۰ درصد تجهیزات نیروگاه‌های برق، کارخانه سیمان، ۶۰ درصد دوک‌های نخ‌ریسی، شمار زیادی از کارخانه‌های پنبه و نساجی ساخت آلمان بود و این تصویر، جایگاه ویژة صنایع آلمانی را در ایران در مقایسه با رقبای انگلیسی و شوروی (روسی) نشان می‌دهد.
این پژوهشگر برتر کشوری در حوزه صنعت تاکید کرد: برخی از آن‌ها مانند تأسیس کارخانه فولاد و ذوب آهن در کرج با مشارکت شرکت‌های بزرگ آلمانی مانند کروپ نیز با گسترش جنگ جهانی دوم به ایران و اشغال کشور در سال ۱۳۲۰ ناتمام ماند. به علاوه، مدیران آلمانی بانک ملی مانند لیندن بلات و گیلهامر نیز تأثیر قابل‌توجهی بر شکل‌گیری راهبردهای اقتصادی و مالی ایران در چارچوب شریک تجاری با ایران داشتند. همچنین، برنامه توسعه صنعت اتمی ایران با احداث نیروگاه برق هسته‌ای بوشهر در میانة دهة ۱۳۵۰ خورشیدی به همت شرکت زیمنس آلمان شروع شد که این بار نیز با وقوع انقلاب سال ۱۳۵۷ در ایران متوقف و یک دهه بعد با پایان یافتن جنگ ایران - عراق از سوی شرکت روس اتم روسیه ادامه یافت.
نقش حضور صنایع آلمانی در توسعه صنعتی ایران
آذین با اشاره به اینکه مسئله حضور صنایع آلمانی و نقش آن‌ها در توسعه صنعتی ایران می‌تواند موضوع پژوهش‌های دانشگاهی در حوزه‌های اقتصادی و صنعتی باشد، تصریح کرد: بی‌شک شناخت مسیری که آلمان در جریان انقلاب صنعتی پیمود، درس‌های زیادی برای اندیشمندان، پژوهشگران، فناوران، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان ایرانی دارد، چراکه ایران با وجود پیشینه طولانی در مهندسی، دوره نسبتاً طولانی از فترت را تجربه کرد. در نهایت، قرن بیستم برای این کشور دوره‌ای با تجربه‌ای متفاوت بود و به گفته یرواند آبراهامیان، ایران «با گاو و خیش قدم به قرن بیستم گذاشت و … در کمال ناباوری و حیرت بسیاری، با یک برنامه هسته‌ای از آن خارج شد» و اکنون در پایان ربع قرن بیست‌ویکم در پی سرآمدی علمی و تثبیت جایگاه خود در اقتصاد دانش‌بنیان جهان است. گرچه چالش‌های زیادی پیش روی این جریان قرار دارد که در کتاب «توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان در زیست‌بوم نوآوری» به تفصیل آمده است.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: بیم آن می‌رود که با سوگیری ناشی از درک نکردن صحیح جایگاه و اهمیت نقش صنایع بزرگ و شناخت ضعیف از تجربه‌های جهانی، همچنین تعریف غلط از کارآفرینی و تعمیم این واژه به تمام شیوه‌های خوداشتغالی و اشتغال‌زایی بدون توجه به ویژگی‌های فناورانه، مقیاس‌پذیر و قابل رشد، به گسترش بی‌رویه و بی‌قاعده کسب‌وکارهای کوچک در صدر سیاست‌ها و برنامه‌های دولتی قرار گیرد و این رویکرد غیرعلمی و شتابزده به اتلاف منابع و از دست دادن فرصت‌ها در عرصة جهانی گردد.
آذین یادآور شد: توجه ناکافی به علوم پایه و کاربردی در توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان ایرانی با وجود تأکید نهادهای جهانیِ پیشروی علم‌وفناوری، تجربه انقلاب صنعتی انگلستان، آلمان و اروپا، راهبردهای کلان بین‌المللی در هفتاد سال گذشته و رویکردهای جدید که آینده فناوری را بر پایه علوم پایه و میان‌رشته‌ای ترسیم می‌کنند، پاشنه آشیل برنامه‌های ملی مانند نظام ملی نوآوری و حمایت از توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان است. علوم پایه در عصر حاضر نیز همچون قرن‌های گذشته اهمیت کلیدی در دستیابی به اهداف توسعه پایدار، نوآوری، توسعه اقتصادی، توسعه انسانی، رویارویی با چالش‌های جهانی و ایجاد گفتمان بین‌المللی است. امید که جایگاه واقعی خود را در پلتفرم اقتصاد دانش‌بنیان ایران نیز پیدا کند.
این استاد دانشگاه، پژوهشگر و مترجم جنوبی گفت: در کتاب «انقلاب صنعتی آلمان؛ الگوی اقتصاد فناور و مولد» می‌توان تجربه زیسته یک کشور فناور و مولد را در پیوند عمیق میان دانش، فناوری، کسب‌وکار و تجارت بر پایه دانش و نوآوری به تفصیل دید. نقش دولت‌های محلی (پیش از تشکیل کشور آلمان) و دولت مرکزی (پس از اتحاد آلمان)، دانشمندان، تجار، کارآفرینان، کسب‌وکارهای خانوادگی، دانشگاه‌ها در انقلاب صنعتی و واکنش‌های اندیشمندان و جامعه به این رویداد به تفصیل در این کتاب بررسی شده است. آثاری با موضوعات تاریخ اقتصادی، تاریخ اقتصادی و سیاسی در ایران، اقتصاد سیاسی ایران و کار شده و بیانگر اهمیت این شاخة مهم بررسی تاریخی اقتصاد نزد پژوهشگران ایرانی است.
مترجم کتاب «انقلاب صنعتی آلمان؛ الگوی اقتصاد فناور و مولد» ادامه داد: برخی موضوعات مهم مانند نقش دولت در توسعة صنعتی نیز دغدغه اندیشمندان توسعه در ایران است و آثاری از پژوهشگران خارجی در این خصوص ترجمه شده است؛ اما در عین حال، حوزه‌های جدید علمی و پژوهشی در این کتاب دیده می‌شود که جای آن‌ها در پژوهش‌های ایرانی خالی است و هنوز به خوبی شناخته شده نیست. از جمله این حوزه‌ها می‌توان خاستگاه فکری، پیشینه خانوادگی، اجتماعی، مالی، تحصیلی و انگیزه‌های ایرانیان پیشتاز توسعه صنعتی و پایه‌گذار صنعت نوین در ایران از ۱۵۰ سال پیش تا امروز، تاریخ محیط زیست، کلیومتری، کسب‌وکارهای خانوادگی ایرانی، توسعه منطقه‌ای با مقایسه مناطق مختلف کشور، تأثیر متقابل دانش‌ها و پژوهش‌های دانشگاهی و توسعه صنعتی، نقش زیرساخت‌هایی مانند راه‌آهن در توسعه، توسعه صنایع مختلف به ویژه صنایع شیمیایی، کشاورزی، آهن و فولاد، برق، در پیوند با دانش بومی و دانشگاهی و صنعتی را نام برد که ظرفیت پژوهش در زیست‌بوم صنعتی و نوآوری ایران دارند.
آذین در خصوص ویژگی‌های ترجمه کتاب مذکور بیان کرد: با توجه به ماهیت دانشنامه‌ای کتاب اصلی، یک‌سری از مطالب به صورت چکیده و خلاصه در متن وجود داشت که در شکل اصلی برای مخاطبان و پژوهشگران فارسی زبان چندان قابل فهم و استفاده نبود. از این رو، نیاز به تشریح برخی رویدادهای تاریخی، شخصیت‌ها و صنایع پیش‌ران در آلمان احساس شد. برای این منظور و با هدف ارائه اطلاعات تکمیلی به مخاطبان و کمک به روانی مطلب، منابع متعددی مطالعه و بررسی شد و توضیحات تکمیلی در قالب پاورقی، شکل و نقشه به متن اضافه شد. تمام مطالب پاورقی به همت بنده به‌عنوان مترجم اثر، تهیه و به کتاب افزوده شده است. مراجع جدید که در متن فارسی به آن‌ها مراجعه شده نیز در پایان کتاب و پس از معرفی منابع متن اصلی آمده است. به علاوه، نام شهرها و مناطق مورد اشاره در متن، با اقتباس از متن اصلی به آلمانی در زیرنویس و به صورت یک فهرست مجزا در آغاز کتاب درج شده است.
به گزارش ایبنا؛ کتاب «انقلاب صنعتی آلمان؛ الگوی اقتصاد فناور و مولد» نوشته هانس ورنر هان که چاپ نخست آن با ترجمه رضا آذین، استاد دانشگاه، پژوهشگر و مترجم جنوبی سال ۱۴۰۳ به همت انتشارات «نهادگرا» در ۲۵۳ صفحه منتشر شده بود، در پی استقبال مخاطبان از این کتاب، در کمتر از چند ماه در بهار امسال به چاپ دوم رسید. پیش از این اثر، از این پژوهشگر ۴ کتاب انگلیسی و بیش از ۱۵ اثر ترجمه نظیر رفتار فازی سیالات گاز میعانی، اصول کاربردی مهندسی مخازن نفت و گاز، ذخیره‌سازی زیرزمینی گاز طبیعی، هندبوک فشرده مهندسی شیمی، پیوند دانشگاه‌ها به رشد منطقه‌ای (درس‌هایی از اتحادیه اروپا)، نمودارهای فرایندی در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی گام بعدی چیست؟ روندها و رویکردهای آینده علم، توسعه کسب و کارهای دانش‌بنیان در زیست بوم نوآوری، آلودگی نفتی دریایی خلیج فارس، مقابله با آلودگی نفتی در جنگل‌های مانگرو آلودگی نفت دریایی و روش‌های مقابله با آن و… راهی بازار کتاب شده است. آذین افزون بر تالیف و ترجمه کتب علمی، ثبت ۱۴ اختراع را در کارنامه خود ضبط کرده است.
