گفت‌وگوی ایبنا با ویراستار شیرازی؛
تاثیر عمیق ویراستاری بر کیفیت نوشتار/ هوش مصنوعی ویراستاری را به کجا می‌رساند؟
فارس - ویراستار شیرازی معتقد است که ویراستاری تاثیر عمیقی بر کیفیت متن و نوشتار می‌گذارد و می‌تواند متنی روان‌تر به مخاطب عرضه کند.
سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - رحیم میرعظیم: سجاد محمدی، متولد ۱۳۶۱ و دانش‌آموخته رشته فلسفه است. او از سال ۱۳۹۰ وارد عرصه ویراستاری شده و علت آن را هم علاقه به کتاب در کودکی و همچنین داشتن شغلی مرتبط با حوزه کتاب می‌داند. او ویراستاری حدود ۲۵۰ کتاب را در کارنامه دارد که عمدتاً در حوزه‌های علوم انسانی هستند.
ازجمله آثار ویراستاری شده توسط او می‌توان به «فلسفه فرهنگ» نوشته علی‌اصغر مصلح، «با علی در صحرا» اثر آیت‌الله حائری شیرازی و «عیار نقد» نوشته محمدعیسی جعفری اشاره کرد.
همچنین «دلالت‌های الهیاتی خلقت آدم»، «آزاده کارآگاه می‌شود» و «آبگینه به مهمانی می‌رود»، «تأملاتی در وجودشناسی ابونصر فارابی» و «از ارس تا زاگرس؛ یادداشت‌های حسینقلی‌خان رستم» از دیگر آثاری است که ویراستاری آن را بر عهده داشته است.
خبرنگار ایبنا گفت‌وگویی با سجاد محمدی ترتیب داده و در آن به موضوعاتی همچون چالش برانگیزترین جنبه‌های کار ویراستاری، تأثیر ویراستار بر کیفیت متن، اثر ابزار دیجیتال بر آینده ویراستاری و چالش‌های پیش روی این کار پرداخته است.
چگونه به انتخاب کتاب برای ویراستاری می‌پردازید؟ آیا معیار خاصی دارید؟
معمولاً بر اساس چند معیار انتخاب می‌کنم، تخصص و تجربه، علاقه، کیفیت متن، انعطاف سفارش‌دهنده، فرصت کافی و معیارهای مشابه. برای من مهم است کتابی را انتخاب کنم که نه‌تنها با توانایی‌هایم همخوانی داشته باشد، بلکه به آن علاقه‌مند نیز باشم. این علاقه به من انگیزه می‌دهد تا بهترین نتیجه را ارائه دهم و به کیفیت کار اهمیت بیشتری بدهم.
فرآیند ویرایش چگونه است؟ آیا مراحل خاصی را دنبال می‌کنید؟
ابتدا متن را مرور و قوت و ضعف آن را تا حدی شناسایی می‌کنم. پس از ارزیابی آن بر اساس معیارهایی که ذکر کردم، نمونه کاری چندصفحه‌ای انجام می‌دهم تا سفارش‌دهنده بتواند کیفیت کارم را ببیند. اگر سفارش‌دهنده کیفیت کار را تأیید کند، قرارداد می‌بندیم و کار را آغاز می‌کنم. این مراحل به من کمک می‌کند تا اطمینان حاصل کنم که هر دو طرف از همکاری راضی هستند.
چالش‌برانگیزترین جنبه‌های کار ویراستاری چیست و چگونه با آنها مقابله می‌کنید؟
برای من، جلب اعتماد نویسنده مهم‌ترین جنبه است. این اعتماد می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت همکاری داشته باشد. برای عبور از این چالش، با ارائه نمونه‌ای چندصفحه‌ای و برقراری ارتباط تعاملی با نویسنده، سعی می‌کنم فضای مثبتی ایجاد کنم. همچنین، به نظرات و انتقادات نویسنده گوش می‌دهم و سعی می‌کنم تا جایی که ممکن است به خواسته‌های او پاسخ دهم.
آیا تجربه‌ای از کار با نویسندگانی دارید که به نظرات شما واکنش نشان دهند؟ چگونه با این وضعیت برخورد می‌کنید؟
به‌طور طبیعی پیش می‌آید که نویسنده‌ای برخی تغییرات ویرایشی را نپسندد؛ اما نویسندگان عموماً فرهیخته‌اند و کم پیش می‌آید واکنش شدید نشان دهند. در این مواقع، من سعی می‌کنم با آرامش و احترام به نظرات آنها گوش دهم و دلایل تغییرات خود را توضیح دهم.
ویراستاری چه میزان می‌تواند به بهبود کیفیت نوشتار کمک کند؟ آیا فقط به اصلاح اشتباهات مربوط می‌شود یا جنبه‌های دیگری هم دارد؟
ویراستاری نه‌تنها به اصلاح اشتباهات مربوط می‌شود، بلکه می‌تواند تأثیر عمیقی بر کیفیت کلی نوشتار داشته باشد. بسته به میزان کاری که ویراستار با توافق نویسنده انجام می‌دهد، علاوه بر اصلاح خطاها، ممکن است متن روان‌تر، دقیق‌تر و خواندنی‌تر شود. این موضوع به نوع متن و سلیقه نویسنده نیز بستگی دارد؛ مثلاً متن داستانی با متن دانشگاهی یا دیگر متون متفاوت است و برخی نویسندگان تأکید دارند کمترین تغییر در متن آنها داده شود، درحالی‌که برخی دیگر به دنبال بهبود و تغییرات اساسی هستند.
آیا تجربه‌ای از کار با نویسندگان تازه‌کار دارید؟ چه توصیه‌ای برای آنها دارید؟
بله، من مرتباً با نویسندگان تازه‌کار در ارتباط هستم و این تجربه برای من بسیار ارزشمند است. مهم‌ترین پیشنهادم این است که با خواندن متون فصیح نثر فارسی، با زبان فارسی مأنوس‌تر شوند. نویسنده هرچه با متن‌های پاکیزه فارسی انس بیشتری داشته باشد، خود نیز بهتر و پاکیزه‌تر می‌نویسد. شعر نیز امکانات زبانی خوبی در اختیار نویسنده قرار می‌دهد و می‌تواند به غنای زبانی آنها کمک کند.
ابزارها و امکانات دیجیتال چه مقدار می‌توانند جای انسان را در ویراستاری بگیرند؟
اگر منظورتان هوش مصنوعی است، به‌هرحال این ابزارها بخشی از کار را انجام می‌دهند و در آینده احتمالاً بخش بیشتری را از دست انسان خواهند گرفت؛ اما به نظر می‌رسد حضور عامل انسانی همواره ضرورت داشته باشد. هوش مصنوعی می‌تواند در شناسایی خطاهای گرامری و املایی کمک کند، اما ظاهراً درک عمیق متن، احساسات و نیت نویسنده نیازمند حضور عامل انسانی است که بتواند به خوبی آنها را درک و در ویرایش لحاظ کند.
چالش‌های پیش روی ویراستاران را چه می‌دانید؟
به نظرم، ویرایش هنوز هم جایگاه خود را نیافته و در نظر بسیاری از نویسندگان، کاری کم‌اهمیت در حد جابه‌جا کردن «از» و «به» و اصلاحات ظاهری متن است. حتی برخی گمان می‌کنند ویراستاری صرفاً راهی برای امرار معاش و نان‌خوردن عده‌ای است! مسئله مهم دیگر این است که هنوز هم بسیاری از ناشرها حق معنوی ویراستاران را رعایت نمی‌کنند و از درج نام ویراستار در شناسنامه کتاب خودداری می‌کنند. بدتر اینکه گاهی نام شخص دیگری به‌جای نام ویراستار واقعی کتاب درج می‌شود. در ویرایش گاهی ویراستار شهرستانی دست‌کم گرفته می‌شود. اگر ظهور هوش مصنوعی را هم به این موارد بیفزاییم، اوضاع نگران‌کننده‌تر خواهد شد. این چالش‌ها نیاز به توجه و تغییر نگرش در جامعه ادبی و نشر دارد تا بتوانیم به جایگاه واقعی ویراستاری دست یابیم.
گاهی خواندن متن به‌علت نبود یک واژه دشوار می‌شود. نمونه‌ای به ذهنتان می‌رسد که همیشه به یادتان مانده باشد؟
یک بار کتابی از ناشری معروف توجهم را جلب کرد. عبارت «چاپ دهم» روی جلد آن خودنمایی می‌کرد. دو صفحه اول داستان را خواندم و از آن لذت بردم؛ تا اینکه به جمله آخر رسیدم: «این زخم را خوب می‌شناختم؛ مجازات پسرک ۹ ساله‌ای بود که شیرکاکائو خواهر هشت‌ساله‌اش را خورده بود.»
اول فکر کردم اشتباه دیده‌ام؛ ولی ایراد از جمله بود، پسرک، «شیرکاکائوی» خواهر هشت‌ساله‌اش را خورده بود.
