سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - اکرم عباسی: در گوشهای از کتابخانه مرکزی بجنورد، واژهها جان میگیرند، قافیهها به هم پیوند میخورند و مشاعره، این هنر کهن فارسی، رنگ و بویی تازه پیدا میکند. هر هفته، جمعی از عاشقان شعر و ادب گردهم میآیند تا در کارگاهی متفاوت، با کلمات بازی و حافظه خود را تقویت کنند؛ در دل اشعار فارسی غرق شوند و اینجا جایی است که فاطمه نیستانی، دبیر بازنشسته آموزش و پرورش، کلاس درس خود را به محفلی برای شعر و ادبیات فارسی تبدیل کرده تا شاگردانش در این کارگاه همزمان شاهد ترکیب هنر، مهارت و رقابت دوستانه باشند.
- ایده برگزاری این کارگاه چگونه به ذهن شما خطور کرد و از ابتدا چند علاقهمند به مشاعره با شما همراه شدند و حالا چند نفر در این مسیر همراه شما هستند؟
قبل از پاسخ به این سوال اجازه بدهید کوتاه و مفید از هویت خودم برایتان بگویم؛ من فاطمه نیستانی، دبیر بازنشسته آموزش و پرورش هستم. آبانماه سال ۱۴۰۲ با یکی از عوامل کتابخانه مرکزی بجنورد آشنا شدم و پس از معرفی تواناییهایم، با استقبال قابل توجهی مواجه شدم. بدین ترتیب، نخستین جلسه مشاعره را در تاریخ ۹ آذرماه با حضور تنها دو نفر آغاز کردم. اما امروز، پس از برگزاری هفتادمین جلسه، شاهد رشد چشمگیر این محفل ادبی هستیم که اکنون گاهی بیش از ۲۵ تا ۳۰ نفر به صورت حضوری در کارگاه شرکت و در فضای مجازی نیز ۸۶ نفر بهطور آنلاین در مشاعرهها حضور دارند.
- هدف اصلی شما برای برگزاری این کارگاه چه بوده و آینده این کارگاه رو چطور پیشبینی میکنید؟
هدف اصلی این کارگاه، علاوه بر گسترش فرهنگ فاخر پارسی، آموزش حفظ شعر، درک حکمتهای نهفته در آن و تقویت حافظه از طریق حفظ اشعار برای علاقهمندان است و امیدوارم این مسیر همچنان با شور و اشتیاق ادامه یابد و بتوانیم سهمی در پاسداشت و ترویج شعر و ادبیات فارسی داشته باشیم و هر روز به تعداد استقبالکنندگان و شرکتکنندگان این کارگاه افزوده شود.
- بازتاب و حضور علاقهمندان این کارگاه ادبی و تخصصی چگونه بوده و آیا افراد این کارگاه از سن یا جنس خاصی هستند؟
درباره استقبال از این جلسات باید بگویم در ابتدا فکر نمیکردم که این کارگاه بتواند تا این حد مورد توجه قرار بگیرد. اما امروز میبینم که بسیاری از افراد، از کودکان تا کهنسالان، هر هفته با شور و اشتیاق در جلسات شرکت میکنند. حتی کسانی که در ابتدا تنها شنونده بودند، اکنون در مشاعرههای سرعتی رقابت میکنند و علاقه مهمترین عامل حضور است.
کارگاه آموزشی مشاعره، محفلی برای علاقهمندان به شعر و ادبیات است که بدون هیچگونه محدودیت سنی و جنسیتی برگزار میشود و در این جلسات، شرکتکنندگان از گروههای مختلف سنی و تحصیلی، از دکترای روانشناسی و ادبیات گرفته تا کارشناسی ارشد حقوق، دیپلم و حتی افراد زیر دیپلم، حضوری مستمر و فعال دارند. گاهی نیز کودکان پنجساله و نوجوانان مقطع متوسطه در این جلسات حضور پیدا میکنند و با اشتیاق در مشاعرهها شرکت میکنند.
- در این محفل ادبی چه روشهایی در مشاعره آموزش داده میشود و اینکه آیا برای فراگیری بهتر شاگردان خود از تکنیک خاصی بهره میبرید؟
در این کارگاه، انواع مشاعرههای سنتی و نوین آموزش داده میشود. برخی از تکنیکهای ابداعی شامل مشاعره سرعتی است که رقابتی نفسگیر برای آمادهسازی شرکتکنندگان برای مسابقات است و مشاعره چرخشی که هر شرکتکننده باید با آخرین حرف بیت قبلی، شعری تازه بیاورد و سومین راه، مشاعره بر اساس موضوع است که انتخاب یک مضمون خاص و خواندن اشعاری مرتبط با آن صورت میگیرد.
این روشها، نهتنها باعث افزایش مهارت بیان و بداههگویی میشود، بلکه شرکتکنندگان را برای مسابقات مشاعره آماده میکند و تاکنون چندین دور از مشاعرههای سرعتی و چرخشی در کتابخانه مرکزی و کتابخانه دهخدا برگزار شده که بازتاب گستردهای در میان علاقهمندان به شعر و ادب فارسی داشته است.
- شما در این کارگاه آموزشی از کتاب «مشاعره آسان» استفاده میکنید که این کتاب به نگارش و قلم خودتان است؛ برای مخاطبان کمی از این کتاب بگویید و اینکه این کتاب چه جایگاهی در میان حاضرین در کارگاه دارد؟
من تجربیات خودم را در قالب کتابی با عنوان «مشاعره آسان» گردآوری کردهام که این کتاب شامل تکنیکهای حفظ شعر، اصول و قواعد مشاعره و روشهای ابتکاری برای بهبود مهارتهای مشاعره است و به دلیل آموزش به زبان ساده، این کتاب مورد توجه علاقهمندان در کارگاه قرار گرفته و البته یکی از نکات قابل توجه در این کارگاه، پیشرفت محسوس شرکتکنندگان از جلسات سوم و چهارم به بعد است. با تمرینهای عملی و استمرار در حضور، سطح اطلاعات و میزان حفظیات شرکتکنندگان به شکل چشمگیری افزایش مییابد، به طوری که این پیشرفت در اجراهای مشاعره کاملاً مشهود است.
یکی از شرکتکنندگان نوجوان این کارگاه همیشه میگوید در ابتدا فکر نمیکردم بتوانم در مشاعره شرکت کنم، اما حالا میتوانم در کمتر از چند ثانیه شعر مناسبی پیدا کنم و این جلسات علاوه بر اینکه حافظهام را تقویت کرده، به من اعتماد به نفس نیز داده است.
- حرف آخر خانم معلم؟
هفتاد جلسه از محفل شعر و ادب نشان داده است که علاقه به ادبیات فارسی همچنان زنده است. این کارگاه، فرصتی برای کشف و تقویت استعدادهای ادبی، تقویت حافظه از طریق شعر و لذت بردن از زیباییهای زبان فارسی است و من که روزی در کلاسهای درس به دانشآموزان آموزش میدادم؛ امروز در محفلی از شعر و عشق، چراغی برای روشن نگاه داشتن مشاعره برافروختهام.
الیاس خسروی خواجهها در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بجنورد، بیان کرد: اگر به آینده فناوری و تأثیر آن بر جهان علاقهمندید، این کتاب دریچهای نو به دنیای پیشرو باز میکند.
وی گفت: این اثر به بررسی نقش تحولآفرین هوش مصنوعی در افزایش بهرهوری و بهبود کیفیت زندگی انسانها میپردازد.
خسروی افزود: این کتاب که در ۲۰۹ صفحه رقعی به چاپ رسیده است، نگاهی عمیق به آیندهای دارد که در آن هوش مصنوعی فراتر از یک فناوری صرف، به عاملی برای افزایش بهرهوری، ارتقای سلامت و بهبود پایداری زیستمحیطی تبدیل میشود.
خسروی ادامه داد: این کتاب به مخاطب کمک میکند تا هوش مصنوعی را نه تنها بهعنوان یک ابزار، بلکه بهعنوان یک همراه در مسیر پیشرفت بشر ببیند.
وی تصریح کرد: هوش مصنوعی را به عنوان شریکی در تلاش جمعی ما برای آیندهای روشنتر و کارآمدتر تصور کنید.
سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): لیلا اصلِ فلاح دارای تحصیلات کارشناسی ارشد در رشته مشاوره خانواده است. او معلم خلاق نمونه کشوری با ۱۴ سال سابقه فعالیت در مدرسه، نویسنده و سردبیر برنامههای تلویزیونی حوزه کودک و نوجوان از جمله برنامه «مدرسه مهارت»، «مدرسه تلویزیونی ایران»، «زنگ پرتقالی» و «محنا» است.
این معلم در گفتوگویی که با ایبنا داشته از تجربههایش سخن گفته است؛ تجربههایی که بدون خوبدیدن، خوبشنیدن و توجه زیاد به دنیای کودکان و نوجوانانی که دانشآموزش بودهاند، به دست نمیآمد. اصل فلاح مطالعه کتابهای غیردرسی را در رشد و تقویت مهارتهای شناختی و اجتماعی کودکان مفید و آن را یکی از عوامل اساسی میداند. این مشاور خانواده، توصیههایی نیز برای پدران و مادران و مربیان داشته تا از آن در مسیر کتابخوانکردن کودکان و نوجوانان بهره ببرند. گفتوگوی ما با لیلا اصل فلاح را در ادامه میتوانید بخوانید:
- شما به عنوان یک معلم باتجربه، در طول سالها با کودکان مختلفی کار کردهاید. به نظر شما مهمترین عواملی که باعث میشوند یک کودک به کتابخوانی علاقهمند شود و آن را به عادت دائمی تبدیل کند، چیست؟ آیا این عوامل در طول زمان تغییر میکنند؟ چگونه میتوانیم از این عوامل برای توسعه فرهنگ کتابخوانی در مدارس و خانهها بهره ببریم؟
من بهعنوان یک معلم و نویسنده در حوزه کودک و نوجوان، مطالعه را یکی از اساسیترین مهارتهایی میدانم که کودکان برای موفقیت باید یاد بگیرند. مهارت خوبخواندن نهتنها از نظر تحصیلی برای دانشآموزان مفید است، بلکه برای موفقیت مادامالعمر آنها ضرورت دارد. مطالعه در عین لذتبردن میتواند به آموزش، رشد اجتماعی و شناختی کودک، رفاه و سلامت روان آنها کمک کند.
یکی از مهمترین عوامل علاقهمندکردن بچهها به کتابخوانی این است که به کودکان بیاموزیم وقتی کتاب میخوانند خودشان را در داستان و بهجای شخصیتها قرار دهند. این به ما امکان میدهد زندگی شخصیتهای دیگر را تجربه کنیم و بتوانیم با افراد و زندگیهای مختلف همدلی داشته باشیم. کودکان نیز از مطالعهکردن و همذاتپنداری با شخصیتهای داستانی، برای همدلی در دنیای واقعی با افراد دیگر استفاده میکنند. علاوهبر این، کودکان درک بیشتری از هیجانات و احساسات مختلف به دست خواهند آورد که میتواند به آنها در درک احساسات خود و دیگران کمک کند.
تلفیق کتابخوانی با بازی یا خلاصهگویی داستان برای همسالان نیز میتواند کودکان را به این مسیر پرفایده سوق دهد. بهترین و مهمترین نکته این است که کودکان را با روشهای خلاقانه مانند ماجراجویی، نمایش و بازی، غرق در دنیای کتابهایی کنیم که میخوانند تا با عشق و علاقه وارد فضای مطالعه شوند و با مطالعه هر کتاب، گویی لذتبخشترین کار را انجام دادهاند.
قطعاً وقتی کتابخوانی با لذت انجام شود بهعنوان یک عادت در برنامه روزانه لحاظ خواهد شد.
در دنیای امروز که همگی غرق در تکنولوژی و لوازم الکترونیکی هستیم، علاقهمندکردن کودکان و نوجوانان به کتاب و مطالعهکردن بهجای بازیهای کامپیوتری و وابستگی به گوشیهای همراه کار بسیار سختی است. یکی از راههایی که ممکن است بتوانیم از آن طریق، کودکان و نوجوانان را وارد دنیای شگفتانگیز کتابها کنیم، معرفی کتاب به زبان خود آنهاست. امروزه کودکان نسلهای جدید فقط حرفهایی را میپذیرند که از جنس خودشان باشد؛ پر از هیجان و متفاوت از دنیای واقعی که در آن زیست میکنند.
شکی نیست که مطالعه کتابهای غیردرسی، باعث رشد کودکان و نوجوانان خواهد شد. با کتابخواندن نهتنها دایره لغات آنها تقویت میشود، بلکه خواندن و دیدن مدام کلمات در جایی بهجز کتاب درسی باعث یادگیری بهتر شکل حروف و کلمات در کودکانی که تازه خواندن و نوشتن را میآموزند، خواهد شد. همچنین از فواید خواندن کتاب برای کودکان با صدای بلند این است که به آنها کمک میکند موضوعات مختلف در مورد جهان و زندگی اطرافشان را درک کنند.
نوجوانان با خواندن کتابهای بیشتر بهصورت ناخودآگاه دایره کلمات خود را افزایش میدهند که این کار علاوهبر بالابردن هوش کلامی در آنها به نوجوانان کمک میکند که بتوانند در آینده بهتر ایدههای خود را بیان کنند. همچنین نوجوانان با خواندن کتابهای مختلف میتوانند از جنبههای متنوع زندگی آگاه شوند تا در آینده بتوانند راحتتر با مشکلاتشان دستوپنجه نرم کنند.
قطعاً با نگرش و تغییراتی که در هر نسل به وجود میآید این عوامل دچار تغییر میشود؛ اما در کل، هر آن چیزی که به انسان لذت نشاط و درک درونی را القا کند، میتواند آن را بهعنوان یک عادت مثبت در جهت رشد خود به همراه داشته باشد.
معلمان و مربیان در مدارس میتوانند کتابخوانی را با روشهایی متفاوتتر پیش ببرند؛ برای مثال میتوانند از دلِ کتابها، بازیها، نمایشها و فعالیتهایی پرنشاط طراحی کنند تا همزمان هم کتابها را معرفی کنند هم فرهنگ مطالعه را تقویت کنند و هم به زبان کودکان با هیجان و نشاط آنها در دنیای زیبای کتابها غرق شوند و لحظههای ماندگار خلق کنند و این امر باعث میشود، کودکان بهدلیل لذت و هیجانی که لمس کردهاند، هر روز کتابی جدید برای مطالعه انتخاب کنند و مهارت کتابخوانی در آنها تقویت خواهد شد. در خانه نیز خانوادهها میتوانند از فرزندانشان بخواهند کتابهایی را که مطالعه میکنند برای آنها تعریف کنند، راجعبه اتفاقات کتاب به گفتوگو بنشینند، شخصیتپردازی کنند یا گاهی بخواهند کتابی را که میخوانند مانند قصه یا نمایش برای آنها تعریف کنند و در این مسیر با کودکان همدل و همراه شوند. این امر باعث میشود کودکان نهتنها کتابخوان شوند، بلکه سواد خواندنشان تقویت شود و در فن بیان و گسترش دایره لغات نیز بسیار مؤثر است.
در خانه یک فضای کوچک و آرام برای مطالعه ایجاد کنید. این فضا میتواند شامل یک میز مطالعه راحت، صندلی مناسب و نور کافی باشد. کتابها را در دسترس کودک قرار دهید تا هر زمان که خواست، بتواند بهراحتی به آنها دسترسی داشته باشد. همچنین، محیط را از وسایل حواسپرتی مانند تلویزیون و بازیهای ویدئویی دور نگه دارید. اینها عواملی هستند که میتوانند توجه و تمرکز کودکان را بهسمت کتابخوانی ببرند.
- در کلاسهایتان، آیا فقط داستان کتاب را برای بچهها میخوانید و به معرفی کتاب اکتفا میکنید یا فعالیتهای مبتنی بر داستان نیز در کلاس انجام میدهید؟ واکنش بچهها به این امر چیست؟
از همان ابتدای شروع آموزگاری همیشه سعی کردم یک ساعت ثابت هر روز به کتابخوانی بپردازم و در این امر با روشهای متفاوت و خلاق، دانشآموزان را به دنیای کتابخوانی دعوت کنم. با توجه به تفاوتهای فردی و تغییر نگرش نسلها دیگر نمیتوان صرفاً به خواندن و معرفی کتاب اکتفا کرد. در دنیایی که فضای مجازی عریان شده و کودکان خواهناخواه درگیر آن هستند، دیگر کتابخوانی ساده جذابیتی نخواهد داشت و معلم میتواند با خلاقیت در کتابخوانی و شخصیتپردازی براساس داستانهای کتاب و قصهگوییهای خلاق بسیار تأثیرگذار باشد. قطعاً بچهها از کلاسی که تعاملی باشد بیشتر لذت خواهند برد و لذتبردن توأم با آموختن، ما را راحتتر به اهدافمان نزدیک میکند و اگر بتوانیم با روشهای خلاقانه، فرهنگ کتابخوانی را در کلاس گسترش دهیم، قطعاً عادتی لذتبخش و مفید در کودکان نهادینه خواهد شد.
- سختترین و شیرینترین بخش کار شما چیست؟
قطعاً حوزههایی که در آنها فعالیت میکنم مثل معلمی، نویسندگی و مشاوره سختیهایی دارد؛ اما هیچکدام بدون عشق به کودکان به سرانجام و شیرینی نخواهد رسید. من قطعاً آموزگاری را یک شغل نمیبینم و سرتاسر عشق است. سختترین بخش زندگی و شغل معلمی این است که کودکانی را در سطح شهر ببینی که از تحصیل جا ماندهاند و خدا را شاکرم که با کمک جمعی از همکارانم توانستیم بهصورت افتخاری خدمتگزار این قشر از کودکان باشیم و مسیر روشنی برای آینده آن عزیزان بسازیم.
- بهعنوان یک نویسنده و سردبیر برنامههای تلویزیونی، به نظر شما رسانهها چگونه میتوانند در ارتقای فرهنگ کتابخوانی نقش مؤثری ایفا کنند؟ بهطور کلی آیا به نظر شما برنامههای تلویزیونی میتوانند بهعنوان ابزاری برای ترویج کتابخوانی در خانوادهها و مدارس عمل کنند؟
اگر از نگاه یک نویسنده و سردبیر تلویزیون خدمتتان عرض کنم، باید بگویم که تمام آن چیزی که ما بهعنوان یک برنامه تلویزیونی تولید میکنیم از نگاهی دیگر، یک کتاب است که نویسندهای دارد و نقشآفرینانی که آن را به نمایش، انیمیشن، سریال و… تبدیل میکنند و به مخاطب میرسانند. این همان روش خلاقی است که برای علاقهمندکردن به کتابخوانی به آن اشاره کردیم.
اگر برنامههای تلویزیونی حوزه کودک و نوجوان در باشگاه مخاطبان خود با مخاطب هدف خود ارتباط بگیرند و در مسیر اهداف خود، کتاب معرفی کنند و از مخاطبانشان بخواهند که براساس مطالعات خود نمایش خلق کنند و پادکستها و قصههای صوتی و … خود را ارسال کنند تا در فضایی برای همسالانشان به اشتراک بگذارند، فعالیت بسیار مفیدی میشود. فعالیتهای زیادی در این زمینه میتوان انجام داد که قطعاً تأثیر بسزایی در مسیر ارتقای فرهنگ کتابخوانی خواهند داشت. بنا به تجربهام، برنامههای تلویزیونی میتوانند یکی از مهمترین و اثرگذارترین ابزار سمعی و بصری برای ترویج فرهنگ کتابخوانی در خانواده و مدارس باشند.
- ارزیابیتان از کمیت و کیفیت فعالیتهای کتابمحور تلویزیون برای کودکان و نوجوانان چیست؟
قطعاً در این محور، رسانه ملی سعی دارد فعالیتهای مفیدی به مخاطبان خود ارائه دهد؛ اما این امر مستلزم این است که افراد متخصص در حوزه کودک و نوجوان دعوت شوند تا بتوانند با روشهای تخصصی، در این حوزه تأثیرگذارترین فعالیتها را پیش ببرند.
- جشنواره ملی «طعم کتاب» یکی از مهمترین رویدادهای اخیر در حوزه کتابخوانی کودکان است که بر سه عنصر بلندخوانی، تکرار و اجرای کتابخوانی تأکید دارد تا کودکان پیشدبستانی را به تجربههای ادبی غنیتری برساند. با توجه به سابقه شما در آموزش و تولید محتوای کودک، چه راهکارهایی را برای اجرای بهتر این سه اصل در خانه و مدرسه پیشنهاد میکنید؟ بهویژه چگونه میتوان والدین و مربیان را ترغیب کرد تا نقش فعالتری در این فرآیند داشته باشند؟
اهداف کوچک و دستیافتنی برای مطالعه تنظیم کنیم. تشویق کودکان به کتابخوانی به زمان، حوصله و تلاش دستاندرکاران این حوزه در مدرسه و رسانه نیاز دارد؛ اما با پیادهسازی راهکارهایی که خدمتتان عرض شد میتوانید بهتدریج این عادت مفید و ارزشمند را در کودکان تقویت کنید. انتخاب کتابهای مناسب، ایجاد محیط مطالعه آرام، ارائه پاداش، الگوشدن برای فرزندان و شرکت در برنامههای گروهی، ساخت محتواهای مناسب کودکان، مشارکتدادن کودکان در حوزههای متفاوت مثلاً باشگاه مخاطبان، در حوزه رسانه تولید برنامههایی برای معرفی کتاب از زبان کودکان و… همگی میتوانند به کتابخوانی کودکان و نوجوانان کمک کنند. اگر از این راهکارها بهدرستی استفاده کنید، میتوانید به افزایش علاقه فرزندان عزیزمان به مطالعه کمک کنیم و پایههای موفقیت آنها را در آینده تحکیم بخشیم.
در حوزه بلندخوانی میتوانیم از روشهای سنتی پدربزرگها و مادربزرگها کمک بگیریم و کتابها را به زبان قصه تعریف کنیم یا کودکان و نوجوانان، نقلکننده آن باشند. تکرار اگر خلاق نباشد و صرفاً یک امر برای حفظ مطالب باشد نهتنها فایدهای ندارد، بلکه خستهکننده میشود و میتوان تکرارها را به گونهای طراحی کرد که با توجه به تفاوتهای فردی و خلاقیتهای درونی هر شخص یک موضوع به چندین صورت بازآفرینی شود.
در جمعبندی نهاییام بهسراغ حضرت مولانا میروم و پایان سخنم همین بس که: چونک با کودک سر و کارم فتاد / هم زبان کودکان باید گشاد. هر تغییری در دنیای کودکان به همزبانی و همراهی در مسیر هدف نیازمند است.